PREGÓN DA XVI FESTA LUSO-GALAICA: ENCONTRO DEDICADO AO CONCELLO DO ROSAL, NA CASA DA ANTA

Dignísimas autoridades, representacións e convidados da beira do Miño portuguesa e galega, benvidos e moi boas tardes a todos.
Atopámonos no día de hoxe aquí reunidos grazas á amabilidade, entusiasmo e interese de Germano Ramalhosa, responsable de Casa da Anta, referente obrigado do turismo galaico-portugués da zona miñota.
É unha honra que se nos encomendara ser pregoeiro deste XVI encontro e xuntanza de CULTURAS, DEPORTE E TURISMO do Norte de Portugal e Galicia, neste 20 de setembro do 2008.
En primeiro lugar queremos lembrar aquí unhas verbas que escribiu o presidente da Cámara de Camiña, naquel entón, 1987, Don José Joaquín Pita Guerreiro. Foron insertas na revista “Lucerna” do Centro de Estudios Humanísticos, na apertura do Seminario Luso-Galaico sobre Arqueoloxía e Historia do Arte, a propósito do VII Centenario do Foral de Camiña. Estas foron as súas palabras:
“O Minho e a Galiza constituem ainda hoje, de certa forma, uma unidade étnica bem patente na fala e nos costumes dos seus habitantes, na paisagem natural destas duas regiôes e nos sentimentos que se manifestam nas suas gentes.
Desta maneira de ser e de sentir nasceram no passado as “cantigas de amigo” do cancioneiro luso-galaico e despontam ainda hoje diversas manifestaçôes literárias e artisticas comuns ao Minho e à Galiza.
As raízes desta realidade étnica mergulham bem longe na história da Península Ibérica”.
Certamente ditas afirmacións son reais e tamén evidentes, e por contar coas mesmas raíces; temos polo tanto, o mesmo parentesco que nos obriga, como familia, a compartir e a traballar unidos nos eidos da cultura, do deporte e do turismo. E isto ben sendo o mesmo que traballar polo progreso, o benestar e pola paz dos nosos pobos.
Polo noso traballo de investigación histórica nos arquivos parroquiais e na mesma tradición oral do pobo, chegamos ao coñecemento de diferentes entronques familiares dun lado e doutro do Pai Miño. Proba disto, entre outros, os seguintes apelidos no Rosal: Coímbra, Machado, Magallanes, Sousa, Rocha, Cerqueira, Silva, etc, etc.
Precisamente, como é doado comprobar, as raíces son comúns dende a mesma Prehistoria, aínda na paisaxe, como lembraba o Sr. Pita Guerreiro. Logo, tamén o serían na lingua (as dúas románicas), fillas da mesma nai, o latín; así como igualmente comúns nas súas costumes e na súa etnografía. Todo isto, pois, supón unha constante relación e frecuente convivencia de ámbalas dúas beiras miñotas.
Nunca o noso río foi muralla, foi barreira; polo contrario, o Miño foi camiño, foi fonte de riqueza, foi comunicación, foi progreso.
Nos tempos de guerra –cada lado do río- foi refuxio, e máis dunha vez, ata salvación de moitas vidas ou cando en períodos de fames e enfermidades os nosos antepasados buscaban a solución a esas necesidades no país veciño.
Aínda en tempos difíciles politicamente, había boa vontade de manter as relacións entre pobos irmáns, tal como o conceder fronteira libre nas principais festas e romarías relixiosas dos dous países.
A colaboración económica tamén aparece definida por exemplo:
a) Na frecuente contratación das notables bandas de música, singularmente, da de Lanhelas, reflectidas nas crónicas da prensa local da Guarda: Heraldo Guardés, Voz del Tecla, Nuevo Heraldo e Presente.
b) Porque os talleres pirotécnicos portugueses eran famosos; a eles se lles contrataba para os fogos nas festas do lado español, galego e baixomiñoto.
c) Son repetidas tamén as citas nos libros dos Arquivos Parroquiais (e nas inscricións das campás) referentes aos talleres de fundición das mesmas en Portugal.
Non menos notable foi a prestación que de man de obra especializada lusa recibiu Galicia, o Baixo Miño e moi concreto o concello do Rosal (especialmente as parroquias de San Bartolomeu das Eiras, San Xoán e San Miguel de Tabagón).
Esta man de obra consistía na contratación de profesionais portugueses da construción: canteiros, carpinteiros, escultores, albaneis… que traballaron en cantidade de monumentos artísticos, pero especialmente en moitas igrexas baixomiñotas, dende a Cidade de Tui á Vila da Guarda.
A seguir damos a coñecer rapidamente unha mostra das moitas e diferentes obras realizadas por canteiros portugueses na zona do Baixo Miño.
·José Fernández, veciño de Gondarém, que rematou as obras da igrexa de Eiras (1790).
·Juan Antonio Lages, veciño de San Martiño de Lanhelas, que traballou con José Fernández na igrexa de Eiras.
·José Manuel Pallón (Palón), veciño de Lanhelas, finísimo canteiro, grande empresario, que en 1806 rematou as obras do campanario da igrexa de Eiras.
No 1808 este mestre canteiro fíxose cargo da reedificación de cinco arcos do corpo principal da igrexa de San Miguel de Tabagón.
En 1811 realizaba obras na fachada da igrexa de San Miguel de Pexegueiro (Tui).
En 1814 José Manuel Palón traballaba nas obras de mellora da capela maior de Santa María de Tebra (Tomiño).
En 1816 o Sr. Palón axustou as obras de restauración na capela maior da igrexa de Santa María de Tomiño. Nesta mesma data, pero en febreiro, en que remataba obras en Eiras, foi elixido pola “Hermandad de San Telmo” en Tui, para realizar obras de mellora no adro de San Telmo.
No ano 1819 tomou parte nas obras da nova igrexa de Santo Tomé de Parderrubias (Salceda de Caselas).
·José Antonio Araújo Ramallosa, mestre canteiro, natural de Gondarém, foi o autor do artístico cruceiro da praza de San Martín de Figueiró (Tomiño, 1875).
En 1862 contrata obras na igrexa de San Lourenzo de Salcidos. No 1866 traballa na pavimentación da igrexa de San Cristobo de Goián.
·Joaquín Carballo e o seu fillo José, de Loivo e Gondarém, escultores, son autores do altar e da urna do milagreiro San Campio de Figueiró (Tomiño) en 1894.
·José Manuel Barros Grelo, da freguesía de Zopo, a quen se lle debe en 1900 a obra da base, columna e capitel do monumento dedicado á Virxe Peregrina de Estás (Tomiño).
·Justino José Estévez, veciño de Zopo, xove escultor, autor da artística e fermosa imaxe de Nosa Señora “A Peregrina” de Estás.
Esta relación de veciños portugueses, tiveron sen dúbida, grande convivencia cos nosos pobos galegos.
Pero testemuño de hoxe, de verdadeira irmandade e de colaboración, ademais dos actos programados nesta ocasión, é sen dúbida, a nova ponte do Baixo Miño, entre as beiras miñotas de Vilanova de Cerveira e Goián-Tomiño, que alguén tan acertada e oportunamente bautizou co expresivo nome de PONTE DA AMIZADE.
É de xustiza o lembrar e agradecer aquí novamente a Germano Ramalhosa, xerente da Casa da Anta, preclaro anfitrión, esta iniciativa de xuntanza e convivencia entre as dúas marxes do Miño. Para el os nosos máis sinceros parabéns, tanto de parte dos miñotos galegos como portugueses.
Rematamos esta exposición (capítulo de tempos pasados da nosa Historia común), esperando nos faga reflexionar. En consecuencia, podamos emprender estudos conxuntos, para que unidos, defendamos mellor as nosas raíces, a nosa historia, a nosa cultura. Confiemos nun futuro cheo de paz e de entendemento, de unidade e progreso, para ámbolos dous países e os seus cidadáns.
E que así sexa.
¡Moitas grazas!

XOÁN MARTÍNEZ TAMUXE
Lanhelas, 20 de setembro de 2008.

Citania y Museo Arqueológico de Santa Tecla

"Citania y Museo Arqueológico de Santa Tecla". Quizais o libro sobre o castro e o museo arqueolóxico de Santa Trega sexa a súa obra máis coñecida ou polo menos máis vendida e difundida a nivel nacional e se cabe, internacional. Vai xa pola súa cuarta edición, sendo a primeira en 1983 e a última en 1998. Consta de 192 páxinas con fotografías a cor e en branco e negro. Se ben as dúas primeiras edicións do libro (1983 e 1987) correron a cargo do Servizo de Publicacións da Xunta de Galicia, as dúas últimas (1995 e 1998) foron responsabilidade do Padroado Municipal de Santa Trega. Leva a presentación de José Luís Barreiro Rivas, Conselleiro da Presidencia e o prólogo do arqueólogo e Conservador do Museo Provincial de Pontevedra, Antonio de la Peña Santos. En palabras deste último: "Si siempre constituye un verdadero placer prologar el libro de un amigo, en el caso del que tienes en tus manos, lector, la alegría es mayor por tratarse de una obra necesaria, documentada y rigurosa, que nos presenta de una forma amena pero altamente científica, la historia de un yacimiento arqueológico que nos atrevemos a considerar el más importante y, sin lugar a dudas, el más conocido de los existentes en el País Gallego: el castro del Monte de Santa Tecla". Máis información en www.xoanmartineztamuxe.blogspot.com

Igrexa parroquial de Santa Mariña do Rosal e retábulo maior barroco

A Moi Leal Vila do Rosal, na provincia de Pontevedra, comarca do Baixo Miño, constituíuse en concello ó independizarse do da Guarda en 1847.
Está formado polas parroquias de Santa Mariña (capitalidade), Tabagón (San Xoán e San Miguel) e pola de Eiras (San Bartolomeu).
A nosa igrexa parroquial, en orixe de estilo románico, remóntase en antigüidade ó século XII. Pois, o 26 de xuño de 1137, o rei D. Afonso VII fíxolle doazón ó mosteiro de Santa María a Real de Oia, da igrexa de Santa Mariña do Rosal. E, dende entón, foi de presentación daqueles Monxes do Císter ata o século XVI.
En 1567 o bispo de Tui, D. Diego de Torquemada, mandou levanta-la capela maior e tamén ensancha-la igrexa, perdendo esta o seu primitivo mérito artístico. Dende esta data do século XVI, a igrexa parroquial dunha soa nave en cruceiro, contou con catro capelas novas, tres das cales pertencían a patronos laicos, da nobreza, con dereito a sepultura. A capela maior, con bóveda de estilo gótico e fermosa crucería, péchase con arco de triunfo de medio punto. E nesa capela acoplaráselle, como veremos, o retábulo do altar maior.
Das diferentes reformas levadas a cabo na igrexa parroquial, unha das máis importantes foi a reedificación (segundo a cartela da fachada) de 1847. Nela desapareceron as capelas, pasando a ser altares; as paredes da igrexa, que era dunha soa nave, foron sustituídas por pilastras de pedra nas que descansan arcos neogóticos, ensanchándose a igrexa en tres naves, nas que as laterais son de arcos de medio punto.
A fachada, que parece tiña unha pequena torre central, agora máis decorada, rematouse coa imaxe da patroa Santa Mariña. Adosándoselle á dita fachada, pola dereita, un monumental campanario cuadrangular, que lembra ó estilo manuelino portugués. Debaixo do mesmo, no interior, acolleu ata hai pouco, o baptisterio.
Na súa cume atópase, dende 1918, o reloxo da igrexa. No outro lado da fachada engadíuselle, pechando esa nave lateral, un corpo (tipo plataforma), que o pobo cree foi realizada para “torre do reloxo”. Por esta plataforma súbese, tanto para o coro, como para o campanario. Nesta tribuna, que se asenta sobre un amplo arco, tipo carpanel, pode apreciarse uns fermosos frescos, obra pictórica do preclaro artista guardés (con estudo en Madrid, onde finou en 1921), Manuel Ángel. Foi relizada no último cuarto do século XIX e recolle esceas da vida e martirio de Santa Mariña.

O RETÁBULO MAIOR, PRECIADA XOIA DO BARROCO DIOCESANO
Hoxe a igrexa de Santa Mariña conta cun dos retábulos máis interesantes e fermosos da diócese tudense, tanto polas súas dimensións e o seu estilo barroco, como polo seu simbolismo, finísimo acabado e óptima conservación.
Aínda que a parroquial conta, entre os seus altares, con cinco retábulos barrocos do século XVIII, só imos a referirnos ó da capela maior. Este retábulo, que se acoplou nesa capela gótica, adaptándose á nervadura da bóveda, semella unha colosal fachada artística, lembrando á cuncha dunha grande vieira. Como esta, o retábulo na banda media-superior aparece cóncavo e semicircular, mostrando ata sete nervos ou estrías. Nervos que se irradian e saen do espazo interior e fondo como de magna “hornacina” onde se acolle o tabernáculo-expositor moi similar a unha pirámide, en gradas.
Todo o retábulo fermosamente decorado, leva por base ornamental anxiños e follas, quizais de acanto, que simbolizan a inmortalidade. O conxunto semella atoparse sostido por tres series de columnas salomónicas en arquivolta, que se cortan por algo que lembra a unha quebrada cornisa, que tamén decora. Estas columnas, finamente torneadas, belamente policromadas, exórnanse, ademais de con aquelas follas vexetais, con nenos (anxos) que, parece, collen espigas, aves que xa picotean ós nenos, xa ós acios de uvas brancas ou tintas. Posible, alusións á Eucaristía.
O retábulo, que se asenta nun pedestal de madeira, xaspeado ó oleo, que leva mesa central, facendo de altar, mostra sobre el o sagrario cun anxiño a cada lado e na súa cima unha sinxela peana, onde preside a patroa da parroquia Santa Mariña de xeonllos e orante.
Neste corpo central e á súa dereita obsérvanse as tallas de Santa Lucía e San Xulián; á esquerda as imaxes de Santa Bárbara e San Mauro. E máis nos extremos do retábulo, San Pablo á dereita e San Pedro á esquerda, como puntais apostólicos da Igrexa Católica.
Algo máis abaixo da imaxe de San Pablo, delicadamente esculturada, apréciase un sol (símbolo de Cristo) e por debaixo de San Pedro, unha lúa en cuarto crecente (símbolo da Virxe María).
Na parte superior dereita do retábulo, sobre aquela nomeada cornisa, óllanse as imaxes de San Miguel Arcanxo e na esquerda a de San Xoán Bautista. E no cénit do retábulo unha carteliña ou escudete, móstrase unha cruz e unha palma (cruzados), baixo unha coroa, símbolos da fe e do triunfo do martirio de Santa Mariña. Por debaixo, en lugar preferente, unha ave coas súas ás abertas, tal vez, un pelícano, símbolo de Cristo.
O retábulo, labrado en madeira de castaño, debeu realizarse no primeiro cuarto do século XVIII. No mes de marzo de 1729, na cidade de Tui, D. Juan Antonio Ferreirós y Araújo, cóengo prevendado da Santa Catedral e abade “sin cura” (beneficio simple) da parroquia de Santa Mariña do Rosal, firma en unión dos artistas Ignacio Álvarez de Lara, veciño de Tui e Juan Antonio Rolán de Santa Cruz, veciño da Vila da Guarda e este en nome tamén do seu irmán Francisco Rolán, un contrato a fin de pintar e dorar dito retábulo, así como o estofado onde correspondese, “y cuyo oro ha de ser del más subido quilate”. Traballo que se fará, lembra o documento “según arte y con todo primor”.
Esta obra comezaría a primeiros de maio e se remataría “por todo mes de agosto que viene”. Os pagos, en tres prazos, os fará D. Juan Antonio Ferreirós, nun total de 12.000 reais de vellón.
Polas súas características e semellanzas con diversos retábulos portugueses (de Monzón e Camiña, entre outros) podemos asegurar que é obra de artista e taller portugueses. De calquera xeito, a investigación continúa a fin de localizar ó seu autor ou autores.

XOÁN MARTÍNEZ TAMUXE

(http://www.xoanmartineztamuxe.blogspot.com/)